Profesor Władysław Szafer, rodak ziemi mieleckiej, biolog, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk, członek honorowy i inicjator działalności programowej Towarzystwa Miłośników Ziemi Mieleckiej. Życzył mielczanom „…pomyślnego rozwoju, który ze skromnych początków uczyni ognisko naukowej i społecznej pracy oraz źródło rzetelnej wiedzy. Oparta na naukowych podstawach działalność członków Towarzystwa – przy życzliwym wsparciu PAN oraz Wojewódzkiego Ośrodka Naukowego w Rzeszowie doprowadzi do skupienia w muzeum towarzystwa, jego bibliotece i archiwum wszystkich wiadomości o przyrodzie i człowieku tego skrawka Polski, który ziemią mielecką nazwaliście …”.

Życząc członkom towarzystwa wytrwałości w trudnej i długiej pracy profesor prosił, niemal  nakazywał:  "Zbierajcie ze znawstwem wszelkiego rodzaju zabytki i dokumenty przeszłości  i gromadźcie je w mieleckim muzeum ziemi i człowieka. Zbierajcie materiały dokumentalne o drewnianej architekturze i budownictwie regionalnym, zbierajcie stroje, pieśni i obyczaje ludowe, interesujcie się historią i prehistorią, dawną gospodarką ludzką w mieście i na wsi, rzemiosłem, handlem i przemysłem, aż po wspaniałe akordy współczesnego rozwoju nowych ośrodków i nowego robotniczego życia kulturalnego, które ze wszystkich sił popierajcie. Pamięć o przeszłości niech będzie w Waszym Towarzystwie harmonijna z myślą o teraźniejszości".
Piękne słowa, piękny program, a ile z tego po upływie pięćdziesięciu lat zrealizowano?

Otóż Panie Profesorze: z honorem donosimy, że kolejne zarządy towarzystwa od chwili jego powstania w 1964 roku, jego członkowie w pełnej koegzystencji z organizacjami politycznymi, instytucjami administracyjnymi, kulturalno-oświatowymi i gospodarczymi wiele z pana marzeń zrealizowaliśmy, mimo że mielecki ruch regionalny dopiero w drugiej połowie XX wieku, (w 1964r.) stał się statutową organizacją, a co najmniej od początku XX wieku  wśród elit intelektualnych, inteligencji i mieszczan mieleckich, w okolicznych dworach a na plebaniach istniała świadomość potrzeby gromadzenia i dokumentowania historii, kontynuowania tradycji aktywności społecznej i politycznej.

Bazując na tych tradycjach TMZM już w 1974r. podjęło decyzję o opracowaniu monografii Mielca i powiatu. Po różnych wewnętrznych konsultacjach zarząd ostatecznie ustalił tytuł, konspekt przyszłego dzieła oraz listę autorów, powierzając funkcję redaktora naczelnego przyszłego opracowania profesorowi Feliksowi Kirykowi – późniejszemu redaktorowi Akademii Pedagogicznej w Krakowie.

Konspekt owej pracy obejmował okres od najstarszych dziejów do ok. 1990 roku. Prace trwały dwadzieścia lat (1974-1994). Tom pierwszy ukazał się w 1984, drugi w 1988, trzeci w 1994. Autorami w liczbie 62 osób byli: pierwszego tomu – głownie historycy z krakowskich i rzeszowskich środowisk naukowych, dwu następnych – także  miejscowi autorzy. Spełniły się więc marzenia marszałka powiatu Stefana Sękowskiego, profesora Władysława Szafera, dra Władysława Witka, czy też profesora Stanisława Brekiesza i wielu mielczan. Nam zaś ta praca pozwoliła na pogłębienie wiedzy o naszym mieleckim środowisku, poszerzenie umiejętności pracy nad tekstem o konsultacje wybitnych naukowców. To doświadczenie owocuje teraz licznymi samodzielnymi publikacjami. Uznanie w tym zakresie kieruję w stronę mgr Józefa Witka, dra Jacka Krzysztofika, dra Jerzego Skrzypczaka, dra Włodzimierza Gąsiewskiego i wielu, wielu innych.

Przez wiele lat program towarzystwa doskonale uzupełniały, reaktywowany przy nim „Chór Męski Melodia”, który później usamodzielnił się, kapela ludowa pod kierownictwem Andrzeja Wilczyńskiego, orkiestra odeonowa pod dyrekcją Aleksandra Myszki. Licznym sesjom popularno-naukowym i naukowym, seminariom i spotkaniom organizowanym przez TMZM towarzyszyła młodzież z chóru I Liceum Ogólnokształcącemu w Mielcu prowadzonego przez Pawła Lisa, także młodzież ucząca się w Państwowej Szkole Muzycznej I iII stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Mielcu. Zaczęto gromadzić zbiory złożone z depozytów i darów, społecznymi kustoszami tych zbiorów byli Wiktor Jaderny i dr Mirosław Maciąga.

W rezultacie różnych działań z towarzystwa wyłoniło się Muzeum Regionalne jako odrębna budżetowa jednostka.  Jago pierwszym dyrektorem został mianowany  mgr Henryk Momot, wiceprezes zarządu TMZM – znany i ceniony artysta malarz. Muzeum uzyskało własny lokal. Obecnie dysponuje okazałymi budynkami, starannie wyremontowanym Pałacykiem Oborskich oraz świeżo wyremontowanym i rozbudowanym obiektem zwanym „Jadernówką”, przekazanym w darze przez jednego z założycieli TMZM – Wiktora Jadernego, a uratowanym od grożącej rozbiórki m.in. przez Krystynę Książnicką i Władysława Korpantego – członków zarządu TMZM. Muzeum zdobyło się na znaczącą kolekcję rozmaitych eksponatów, włącznie z numizmatami przekazanymi przez Stanisława Brekiesza – nauczyciela II Liceum Ogólnokształcącego w Mielcu i wspaniałą szablą turecką podarowaną przez Wiktora Jadernego. Obecnie muzeum posiada m.in. zasób materiałów rękopiśmiennych oraz liczącą  się w Polsce kolekcję aparatów fotograficznych, klisz szklanych, negatywów i zdjęć z różnych okresów. Oba te przepiękne ośrodki muzealne kierowane przez dra Jerzego Skrzypczaka tętnią wystawami, sesjami naukowymi, spotkaniami z różnych okazji oraz pracą publicystyczną.

Z innych dokonań należy tu wymienić, to powstały w 1981 roku Klub Środowisk Twórczych

– zorganizowany głównie przez pasjonatów różnorodnej twórczości, głownie nieprofesjonalnej: Edwarda Żyrkowskiego i Krystynę Książnicką. Klub skupia ludzi utalentowanych artystycznie, twórców-amatorów, a także twórców profesjonalnych. To oni urządzają corocznie plenery wyjazdowe, wystawy, konkursy itd. Prezesem klubu jest obecnie Jadwiga Klaus.

Działalność oświatowa i publicystyczną prowadzi Grupa Literacka „Słowo” pod kierownictwem Zbigniewa Michalskiego, przy znaczącej pomocy organizacyjnej Marii Błażków – obecnie wiceprezesa zarządu TMZM, dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej SCK w Mielcu. Oprócz tomików wierszy grupa wydaje m.in. „Artefakty” Mielecki rocznik literacki pod redakcją Zbigniewa Michalskiego. Ukazało się wiele cennych publikacji o rodzinach mieleckich i nie tylko. W tym zakresie słowa uznania należą się Bogumile Gajowiec, a Józefowi Witkowi za kilkutomową :Encyklopedię miasta Mielca”. Towarzystwo od wielu lat wydaje „Mieleckie Zapiski”, początkowo redagowane przez Jacka Krzysztofika, obecnie przez Włodzimierza Gąsiewskiego.

Znaczącą rolę popularyzatorską dla towarzystwa spełniają  prowadzone od 2006 roku strony internetowe www.tmzm.mielec.pl oraz www.slowo.art.pl utworzone i moderowane społecznie przez Zbigniewa Wicherskiego. Aktualizowane informacje pozwalają na bieżąco zainteresowanym zapoznawać się z działalnością Towarzystwa Miłośników Ziemi Mieleckiej nie tylko w kraju, ale również poza granicami.

Popularyzacja dziejów mieleckiego lotnictwa, dokonań  pracowników byłej WSK i obecnie PZL Mielec to od wielu lat domena Klubu Miłośników Lotnictwa przy TMZM. Czyniono to poprzez organizowanie spotkań,  wystaw, publikacji, uroczystych obchodów mieleckiego święta lotnictwa. Niezwykle oddany jest w tej dziedzinie, znany z różnych pomysłów i inicjatyw lotniczych prezes klubu Józef Roguz (były dyrektor Zakładu Usług Agrolotniczych i członek Krajowej Rady Lotnictwa), wiceprezes zarządu TMZM. Wielki wkład w działalność  klubu wnieśli również Jacek Krzysztofik i Zbigniew Wicherski.

Dzięki organizacyjnemu i merytorycznemu zaangażowaniu się wielu członków i działaczy na czele z prezesem zarządu Jerzym Kazaną doszło kilka lat temu do powstania Mieleckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w ramach TMZM. Jego działalność cieszy się od początku dużym uznaniem i popularnością, systematycznie ta forma działalności nadal się rozwija. Od niedawna UTW działa poza towarzystwem jako samodzielna struktura organizacyjna, której prezesem jest Feliks Czop.

Nie sposób tu wspomnieć o wielu stowarzyszeniach współpracujących z Towarzystwem Miłośników Ziemi Mieleckiej im. Władysława Szafera, m.in. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze o/Mielec ( prezes Janusz Wyzina jest członkiem zarządu TMZM ), Związku Harcerstwa Polskiego, a także instytucjach, szkołach, bibliotekach, ośrodkach i domach kultury, przedsiębiorstwach i firmach, władzach samorządowych województwa, powiatu, miasta Mielca, Przecławia, Radomyśla Wielkiego i gmin. Ta pomoc i wsparcie od pięćdziesięciu lat istnienia i działalności TMZM była wprost bezcenna.

Myślę, że mijająca 50 rocznica powstania Towarzystwa Miłośników Ziemi Mieleckiej im. Władysława Szafera stanie się okazją do bilansu i oceny jego działalności i przyniesie działaczom społecznym wiele satysfakcji oraz budzić będzie szacunek i uznanie, inspirować do dalszej pracy i poświęcenia dla dobra ziemi mieleckiej. Przy okazji jubileuszu dziękuję za współpracę i pomoc – zwłaszcza w okresie, kiedy pełniłem funkcję prezesa zarządu towarzystwa. Przytoczone na wstępie słowa profesora Władysława Szafera niech nadal będą najważniejsze w działalności Towarzystwa Miłośników Ziemi Mieleckiej.

czerwiec 2014,  Tadeusz Łakomy

foto: Sala Królewska w Mielcu – 26 listopada 1988r..
Profesor Feliks Kiryk składa autograf na egzemplarzu książki
 „Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta Mielec i okolic”, tom 2
 (fot. ze zbiorów Edwarda Michockiego)